Uitfasering conventionele verlichting: nu dan echt een feit?

• Geplaatst op 16 Juni 2023
• Door INTOLED
• 0

Al jarenlang probeert de Europese Unie de productie en uiteindelijk verkoop van conventionele verlichting tegen te gaan. De EU is veel bezig met duurzaamheid en daar past conventionele, energieslurpende verlichting waar ook nog eens vaak giftige stoffen in zitten, echt niet meer in. De productie van gloeilampen en ook veel halogeenlampen is al een tijdje verboden, maar nu wordt ook fluorescerende verlichting verboden. Zie je door de lampen het licht niet meer? Wij leggen het overzichtelijk en stap voor stap uit.

EU ban conventionele verlichting 2023

Het is inmiddels wel duidelijk dat een schoner en beter klimaat de afgelopen jaren hoger op de agenda is gekomen van de EU. Een onderdeel hiervan is de ecodesign richtlijn. Deze richtlijn heeft als doel om de uitstoot van broeikasgassen flink te hebben verlaagd in 2030, ten opzichte van 1990. Onderdeel van deze richtlijn zijn ook de nieuwe energie labels. De techniek gaat snel en wat 10 jaar geleden innovatief en duurzaam was, is soms anno 2023 alweer achterhaald. Energiebesparing kan gelukkig steeds sneller, veel beter. 

Wat is de RoHS richtlijn? 

De RoHS richtlijn, Restriction of Hazardous Substances, ookwel Richtlijn 2011/65/EU genoemd, bepaalt dat het gebruik van gevaarlijke stoffen in elektronische apparatuur moet worden beperkt. Het doel hiervan is om de algemene volksgezondheid en het milieu te beschermen. De richtlijn heeft onder andere invloed op verlichtingsapparatuur, dus zo ook op lampen. Lees meer over de RoHS richtlijn, verlichting die hieronder valt en regels waaraan moet worden voldaan op de website van het RVO: CE-markering: gevaarlijke stoffen in elektr(on)ische apparatuur (rvo.nl). 

Om welke stoffen gaat het dan? En wat betekent de invoering van RoHS voor verlichting? 

Het gaat onder andere om het gebruik van zware metalen zoals lood, kwik, cadmium en zeswaardig chroom. Voor verlichting betekent dit dat deze stoffen niet langer mogen worden verwerkt in de lampen. Nu snap je misschien ook hoe belangrijk het is om oude lampen niet zonder meer bij het grofvuil te gooien, maar bij speciale lampen recyclepunten in te leveren. De gevaarlijke stoffen moeten op de juiste manier worden afgevoerd, anders komen ze in het milieu terecht. De RoHS richtlijn heeft invloed op TL buizen (lineaire fluorescentielampen (LFL), spaarlampen (compacte fluorescentielampen (CFL)) en halogeen steeklampen. Dit soort fluorescentielampen mogen vanaf februari 2023 niet meer op de Europese markt worden geproduceerd. Men heeft het ook wel over uitfasering van TL verlichting door de Rijksoverheid. 

Voor RoHS, maar eigenlijk voor alle richtlijnen en verbanningen op lampen, geldt: de productie in de EU is verboden. In meer detail betekent dit dat je alleen nog aan de producten kunt komen die vóór de verbanning de fabriek al verlaten hebben, of dat het product van buiten de EU geïmporteerd moet zijn. Zo mogen voorraden, die zijn immers nog vóór de verbanning geproduceerd, nog wel worden verkocht en ook mogen de producten nog worden geïmporteerd van buiten de EU. Het verbod is ruimschoots van tevoren gecommuniceerd, dus zo zijn er ook producenten die hun kans hebben gezien om nog heel veel productie te draaien. Dit zorgt voor een flinke vertraging op de markt, want het zal nog wel even duren voordat die bedrijven de gehele productie hebben verkocht. Op den duur zullen alle uitgefaseerde lampen verdwijnen, maar we spreken momenteel van een overgangsfase. 

De uitfasering ten behoeve van de RoHS richtlijn gaat in twee fasen: de eerste fase gaat op 24 februari 2023 in en de tweede fase op 24 augustus 2023. Specifiek zijn vanaf 24 februari 2023 de spaarlampen tot 150 watt verboden en de spaarlampen met een ronde of vierkante vorm kleiner of gelijk aan 17 millimeter. Vanaf 24 februari zijn TL buizen met een levensduur van minstens 25.000 branduren verboden. Ook TL buizen met een diameter kleiner dan 9 millimeter en groter dan 28 millimeter zijn vanaf dan verboden. Dit zijn types T2 en T12. Vanaf 24 augustus 2023 zijn ook de TL buizen met een diameter tussen de 9 en 28 millimeter verboden, zoals types T5 en T8. 

Welke andere conventionele lampen zijn verboden? 

Al veel eerder, in 2012, waren gloeilampen verboden om te produceren. In september 2016 was dit het geval voor halogeenspots van 230 volt en in 2018 waren de heldere halogeenlampen van 230 volt aan de beurt. 

Verder mogen spaarlampen die een intern voorschakelapparaat hebben, vanaf 1 september 2012 niet meer worden geproduceerd. Een voorschakelapparaat is een handigheidje voor een lamp om niet teveel stroom te ontvangen. In de praktijk zijn dit spaarlampen met een E14 en E27 fitting. Ze mogen weliswaar niet meer geproduceerd worden, maar nog wel verkocht en verhandeld. Ook zijn spaarlampen met een extern voorschakelapparaat nog niet inbegrepen in het productieverbod. 

Daarnaast mogen vanaf 1 september 2021 R7S halogeenlampen van meer dan 2700 lumen niet meer worden geproduceerd. Dit geldt ook voor halogeenlampen met een laagspanning, reflector en met een stralingshoek van meer dan 10 graden. Dit zijn GU4, GU5.3 en G53 halogeenlampen. De productie van TL buizen T12 en T2 is vanaf 1 september 2012 verboden. 

Vanaf 1 september 2023 mogen ook TL buizen T8 van 60, 120 en 150 cm niet meer worden geproduceerd. De productie van G4, GY6.35 en G9 halogeenlampen is ook vanaf dan verboden. Er zijn echter ook uitzonderingen: noodverlichting, verlichting op batterij en armaturen waarbij de lichtbron vervangbaar is en kunstvoorwerpen mogen deze lampjes nog wel blijven gebruiken. 

 Al die data en verschillende lampen die niet meer mogen worden geproduceerd, we kunnen ons voorstellen dat je het overzicht een beetje kwijt bent. Daarom hebben we alle uitgefaseerde verlichting nog even handig in een tabel gezet. 

Wat daarnaast nog goed is om te weten, is dat deze lijst met verbanningen van traditionele lichtbronnen gebaseerd is op drie pijlers: de technologie, het vermogen (het verbruik) en de energetische klasse (energielabel).  

 Tabel - Uitfasering conventionele verlichting: wanneer is welke conventionele lamp verboden? 

Wat is conventionele verlichting? 

Conventionele verlichting en de betekenis hiervan. Een ander woord voor conventioneel is traditioneel. We hebben het dan ook wel over de traditionele manier waarop verlichting werkt. En zoals dat eigenlijk gaat met alle uitvindingen, wordt ook de manier van verlichten steeds een stukje effectiever, goedkoper en innovatiever. Wat we vroeger top-of-the-notch vonden, is inmiddels alweer achterhaald en kan nu veel en veel beter.  

Wat is dan die conventionele manier van verlichten? Hoe werkte dat? Simpel gezegd ging het om het opwarmen van draden, waarbij licht vrij komt. Je kunt je voorstellen dat hierbij ook een hele hoop energie weglekt, omdat er veel warmte wordt geproduceerd. We bespreken in dit artikel 3 soorten conventionele verlichting: de gloeilamp, halogeen lamp en spaarlamp. 

De evolutie van de lamp 

Laten we eens bij het begin beginnen. Het woord lamp stamt af van het Franse lampe en het Latijnse lampas, dat toorts of fakkel betekent. De eerste vorm van een lamp is een olielamp uit de prehistorie, daar werd dierlijk vet werd verbrand om licht te maken. Vervolgens kwam de olielamp die werd gebruikt met olijfolie, toen de petroleumlamp en vrij snel erna de gaslamp. Bij een gaslamp wordt er geen olie, maar gas gebruikt om te verbranden voor licht. Aan het begin van de twintigste eeuw verscheen de carbidlamp en iets later de petromaxlamp. De eerste elektrische verlichting kwam in de vorm van een booglamp en snel erna ontstond de gloeilamp. Leuk feitje: de gloeilamp is niet, zoals veel mensen denken, uitgevonden door Thomas Edison, maar door de Engelsman Joseph Swan. Thomas Edison heeft er echter voor gezorgd dat de lamp kon worden gebruikt in huis en dankzij hem werd het gebruik van de lamp ook schaalbaar. Het bedrijf Philips was het eerst met het produceren van gloeilampen. 

Gloeilampen

Een gloeilamp noem je ook wel een kooldraadlamp. Bij een gloeilamp wordt er een gloeidraad verwarmd in een glazen bol waar maar weinig zuurstof in zit. Door het verwarmen van de gloeidraad, gaat deze lichtgeven. Een gloeilamp is erg goedkoop, maar goedkoop is duurkoop, want je zult een gloeilamp snel moeten vervangen en ook slurpt hij energie. De reden van de korte levensduur van een gloeilamp is dat het licht ontstaat door warmte. Zo moet de gloeidraad heel warm worden om licht te geven en dat gebeurt bij een heel hoge temperatuur. De gloeidraad verdampt op een gegeven moment en is dan op: hij brandt door. Dan is een gloeilamp toch echt aan vervanging toe. 

Wat zijn de voordelen van een gloeilamp? 

• Een gloeilamp heeft meestal een hoge CRI waarde. Dit betekent dat kleuren in dit licht heel natuurgetrouw worden weergegeven. Vergelijk dit maar eens met slecht licht in een kleding- of meubelzaak. Dan loop je vaak even naar het raam toe om de ‘echte’ kleuren te bekijken. Met een gloeilamp zul je die niet hebben. 

• Een gloeilamp is altijd dimbaar, vanwege de eenvoudige techniek in de lamp. 

Van de gloeilamp kennen we ook de populaire filamentlampen. Tegenwoordig is er veel vraag naar lampen waar je de gloeidraad in ziet lopen. Deze soort lamp is inmiddels gelukkig ook in de duurzamere variant van een LED lamp verkrijgbaar.  

Wat zijn de nadelen van een gloeilamp? 

• Doordat een gloeilamp licht geeft door het verwarmen van gloeidraden, komt er veel warmte en dus energie vrij. Deze energie wordt niet effectief gebruikt en gaat dus verloren. Dat is zonde. Dit is ook gelijk een ander nadeel: een gloeilamp wordt heel heet. We hebben allemaal wel eens een lampje vervangen waar je je handen aan hebt gebrand. 
• Over energie gesproken: een gloeilamp verbruikt ook veel energie. Een gemiddelde gloeilamp verbruikt zo’n 40 watt. 

• De levensduur van een gloeilamp is relatief kort. Het gemiddelde is zo’n 1.000 uur, waar dit bij  een LED lamp minimaal 15.000 uur is.  
• Een gloeilamp heeft een stralingshoek van 360 graden. Dat kan heel handig zijn, maar als je bijvoorbeeld een spot wilt zetten op een schilderij, schijnt het licht niet zo gericht en gaat er veel licht verloren in de ruimte. 
• Een gloeilamp heeft altijd dezelfde lichtkleur. Doordat een gloeilamp licht geeft door het warm worden van gloeidraden, is er geen mogelijkheid om het licht witter te krijgen dan 2700K. Dit is een warm en sfeervol licht, maar een stuk minder prettig om bijvoorbeeld bij te werken of te studeren. 

Halogeenlampen 

Een halogeenlamp werkt eigenlijk hetzelfde als een gloeilamp. Weet je het nog? Bij een gloeilamp wordt er een gloeidraad verwarmd in een glazen bol waar maar weinig zuurstof in zit. Door het verwarmen van de gloeidraad, gaat deze lichtgeven. Bij een halogeenlamp is de bol gevuld met een bepaald soort gas. Aan dit gas voegt men een kleine hoeveelheid halogeen toe, zo komt de lamp dus aan zijn naam. Zonder al te technisch te worden: halogeen heeft elektronen, die uiteindelijk zorgen voor licht. Waar bij een gloeilamp de toegevoerde elektriciteit wordt omgezet in warmte, die uiteindelijk licht geeft, wordt bij een halogeenlamp de chemische stof die de warmte opwekt, steeds weer teruggebracht op de gloeidraad. Je kunt je voorstellen dat dit dus iets effectiever is dan wanneer de elektra weglekt via warmte. 

Wat zijn de voordelen van een halogeenlamp? 

• Een halogeenlamp is goedkoop in de aanschaf. 
• Halogeenlampen hebben een hoge lichtintensiteit en een breed kleurbereik. 
• Een halogeenlamp is vanwege de simpele techniek erachter altijd goed dimbaar. 

• Een halogeenlamp heeft in het algemeen een hoge CRI waarde. Net als bij een gloeilamp, worden kleuren bij halogeenverlichting heel natuurgetrouw weergegeven. 

Wat zijn de nadelen van een halogeenlamp? 

• Een halogeenlamp verbruikt ongeveer 30 watt. Dat is vergeleken met een gloeilamp iets zuiniger, maar vergeleken met LED lampen nog steeds een heel hoog verbruik. 
• De levensduur van een halogeenlamp is ongeveer 2.000 uur. Dit is weliswaar 2x zoveel als een gloeilamp, maar vergeleken met een levensduur van 50.000 tot 100.000 uur, is dit natuurlijk nog steeds heel weinig. 
• Halogeenlampen kunnen, net als gloeilampen, erg heet worden. Dat komt omdat ze gebruik maken van hetzelfde principe om licht te produceren. Het gevaar hiervan zit hem in het branden van je handen, maar ook als je per ongeluk een handdoek of iets anders tegen de lamp aan legt, kan dit gevaarlijke situaties veroorzaken. 

Spaarlampen 

Een spaarlamp is uitgevonden in de jaren 70 en kwam eind jaren 80 op de markt. Deze soort verlichting wordt ook wel een compacte fluorescentielamp of CFL genoemd, genoemd naar de werking van de lamp. De werking van de spaarlamp is goed vergelijkbaar met die van conventionele TL verlichting, maar dan is de TL buis eigenlijk opgerold. De typische en ouderwetse spaarlamp heeft ook het uiterlijk van een opgerolde lamp. 

Bij een spaarlamp loopt er stroom door een buis die is gevuld met kwikdamp. Als de stroom, technisch gezien een elektron, tegen een kwikdeeltje aan botst, kan er een andere elektron uit de baan stoten. Door het terugvallen van het elektrondeeltje in de juiste baan, komt er energie vrij in de vorm van ultraviolet licht. Om dit UV licht om te zetten naar zichtbaar licht, zit er fluorescerend poeder in de binnenkant van de buis. Als het UV licht daarmee in aanraking komt, zien we licht.  

Wat zijn de voordelen van een spaarlamp? 

• Een spaarlamp is goedkoop in de aanschaf. 
• Ook heeft een spaarlamp een groot kleurbereik. 

Wat zijn de nadelen van een spaarlamp? 

• Spaarlampen bevatten kwik. Kwik is een stof die schadelijk is voor mens, dier en milieu. Er is niets aan de hand zo lang dit stofje in de lamp blijft zitten, maar zodra deze stof vrij komt, is dit heel slecht voor de gezondheid. Het gevaarlijke aan kwik is, dat kwik al verdampt bij kamertemperatuur en ook nog eens geurloos is. Als je dus een spaarlamp breekt, komt die stof direct in de lucht terecht en adem je de stof in. Nu hoef je echt niet ineens heel bang te worden om een spaarlamp te laten vallen. De concentratie van kwik in een spaarlamp is erg laag. Maar het kwik van alle spaarlampen samen, zorgt voor een behoorlijke aanslag op de luchtkwaliteit. Dit is dan ook de voornaamste reden dat de EU af wil van spaarlampen.  
• Een spaarlamp verbruikt met 8 watt relatief weinig energie, maar ook bij een spaarlamp lekt nog energie weg aan het warm worden van de lamp. Dat is niet zo extreem als bij gloeilampen, maar ook niet zo minimaal als bij LED lampen. 

• Spaarlampen hebben een langere levensduur dan gloeilampen, maar wel een stuk korter dan LED lampen. Waar een gloeilamp 1.000 branduren heeft en een LED lamp al gauw 50.000 tot 100.000, zit een spaarlamp daar tussenin met 4.000 tot 15.000 branduren. 
• Een spaarlamp moet altijd even op gang komen. Dat ken je misschien ook wel van de traditionele TL verlichting. Die gaat niet direct aan en knippert vaak ook even, voordat de lamp gaat branden. Ook duurt het even voordat een spaarlamp op volle sterkte brandt. Dat zorgt ervoor dat een spaarlamp op het toilet bijvoorbeeld niet zo handig is. Daar schakel je de verlichting vaak in- en uit en daardoor wordt de levensduur verkort. Daarbij staat het licht in een toilet ook relatief kort aan, vergeleken bij de verlichting in de woonkamer. 

Is LED verlichting echt zoveel beter dan conventionele verlichting? 

Het korte antwoord is JA. En dat is echt niet alleen omdat we bij INTOLED LED verlichting verkopen. We verkopen juist LED verlichting, omdat we daar zelf voor de volle honderd procent achter staan.  

We weten inmiddels hoe gloeilampen, halogeenlampen en spaarlampen werken. Nu is het tijd om uit te leggen hoe LED verlichting werkt: LED staat voor Light Emitting Diode. Een diode is een elektrisch onderdeel waar elektriciteit doorheen kan stromen. Als er in de juiste richting stroom doorheen wordt gestuurd, ontstaat er licht.  

Wat zijn de voordelen van een LED lamp? 

• LED verlichting is extreem efficiënt. Er wordt geen energie verspild aan warmte of andere zaken, waardoor alle energie wordt ingezet om licht te produceren. Hierdoor heb je veel minder energie nodig voor fellere verlichting. Super duurzaam dus! 
• Omdat alle energie bij een LED lamp nuttig wordt ingezet, verbruikt een LED lamp ook maar weinig energie. Een LED lamp verbruikt zo’n 5 tot 7 watt en is daarmee heel energiezuinig. 

• We hebben het al even eerder benoemd: LED verlichting gaat minimaal 15.000 branduren mee. Vergeleken met gloeilampen, gaat een LED lamp dus minimaal 15x langer mee. En dan hebben we het alleen nog maar over de minimale levensduur van LED lampen. Veel lampen gaan wel 50.000 uren mee en LED TL verlichting zelfs 100.000 uren. Zo hoef je minder vaak de peertjes te verwisselen en dat scheelt in de portemonnee en voor onze natuur. 
• De mogelijkheden zijn eindeloos. Er zijn zo ontzettend veel varianten LED lampen te koop, dat het je soms misschien even duizelt. Een paar belangrijke variabelen: 

• De fitting: de lamp moet natuurlijk wel passen in het armatuur. Voorbeelden van fittingen zijn E14 of E26, of GU10, maar ook TL fittingen van T5 of T8. 
• Kleurtemperatuur: dit is de lichtkleur. Wil je een warm witlicht van 2700K of meer daglicht wit van 6000K? 
• Lumen: hoe fel wil je dat een lamp schijnt? Wil je een lamp kunnen dimmen? 

• Degelijkheid: dit zit in een paar verschillende factoren: wil je een water- en stofdichte lamp? Dan kijk je naar de IP waarde. Wil je een lamp die niet verblindt? Dan is UGR van belang. Wil je een vandalisme bestendige lamp? Kijk dan naar lampen met een hoge IK waarde. 

• De stralingshoek van een LED lamp is variabel. Je kunt dus kiezen of je heel specifiek een spot ergens op wilt laten schijnen, of wilt dat een lamp de hele ruimte en naar alle kanten toe verlicht. 
• LED lampen zoemen of flikkeren niet. 
• LED lampen zijn recyclebaar: extra fijn voor het milieu. 

Wat zijn de nadelen van een LED lamp? 

Echte nadelen zijn er eigenlijk niet, maar als we heel kritisch zijn, is er natuurlijk altijd wel iets te vinden. Zo is de aanschafwaarde van oorsprong iets hoger dan van traditionele verlichting. Dit weegt natuurlijk niet op tegen alle voordelen, maar we moeten wel eerlijk blijven. Hoe meer traditionele verlichting echter wordt gebannen, hoe meer LED lampen er worden geproduceerd en dit helpt om de prijs omlaag te drijven. LED lampen zijn al lang zo duur niet mee als vroeger.  

We vergelijken LED lampen, gloeilampen, halogeenlampen en spaarlampen 

We hebben je al een hele hoop informatie gegeven over de verschillende soorten lampen. Nu is het tijd om dit concreet te maken en op een rijtje te zetten. Zo krijgen we een goed overzicht van de voordelen en nadelen van de verschillende soorten lampen. We laten de uitgefaseerde conventionele verlichting zien: gloeilampen, halogeenlampen en spaarlampen. En natuurlijk ook de gedoodverfde winnaar: LED lampen. 

Je ziet dat LED verlichting met name goed scoort op duurzaamheid en levensduur. Een ander opvallend punt is de warmteontwikkeling. We hadden het net al even over de werkwijze van conventionele LED verlichting. Dat er licht ontstaat door het opwarmen van draden. Dat daar veel warmte bij vrijkomt, is te begrijpen. Dat is de enige eigenschap in bovenstaand rijtje waar je niet zo blij van wordt.

Het is niet alleen heel onhandig met bijvoorbeeld het verwisselen van een peertje (weet je nog, vroeger, dat je je hand verbrandde als je dit direct deed nadat je de lamp uit had gezet?), maar ook is het een stuk minder veilig. Er is meer kans op brand, bijvoorbeeld als je per ongeluk iets over een lamp heen legt.

We hopen dat we hiermee enige duidelijkheid hebben verschaft. Voor meer informatie kunt u contact met ons opnemen.